19η Μαΐου: Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, όπως αυτή καθιερώθηκε το 1994 με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων

Η διαδικασία εξόντωσης των Ελληνικών πληθυσμών του Πόντου διακρίνεται ιστορικά σε τρεις συνεχόμενες φάσεις: από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ως την κατάληψη της Τραπεζούντας από τον ρωσικό στρατό (1914-1916), η δεύτερη τελειώνει με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1916-1918) και η τελευταία ολοκληρώνεται με την εφαρμογή του Συμφώνου για την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (1918-1923).

Από ένα σύνολο 750.000 περίπου Ελληνοποντίων, υπολογίζονται σε 353.000 εκείνοι που εξολοθρεύθηκαν κατά την περίοδο 1916-1923.

Το ιστορικό υπόβαθρο

Μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων, το 1915, οι τούρκοι εθνικιστές υπό τον Μουσταφά Κεμάλ είχαν πλέον όλο το πεδίο ανοιχτό μπροστά τους για να εξολοθρεύσουν τους Ελληνοποντίους, που κατοικούσαν στο βόρειο τμήμα της Μικράς Ασίας, στην περιοχή του Πόντου.

Την περίοδο εκείνη, οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 750.000 και παρά το γεγονός ότι αποτελούσαν το 40% περίπου του πληθυσμού, είχαν καταφέρει να κυριαρχήσουν στην οικονομική ζωή της περιοχής, ζώντας κυρίως στα αστικά κέντρα, με το φρόνημα και την ελληνική συνείδηση τους αυξημένα.

Η οικονομική τους πρόοδος αντικατοπτριζόταν τόσο στην δημογραφική όσο και στην πνευματική τους άνοδο. Το 1919 τα σχολεία τους, υπολογίζονται σε 1.400, ανάμεσά τους και το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας.

Οι Έλληνες του Πόντου διέθεταν τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες και θέατρα, που επιβεβαίωναν το υψηλό πνευματικό τους επίπεδο.

Οι Νεότουρκοι

Το 1908 εκδηλώθηκε και επικράτησε το κίνημα των Νεότουρκων, που έθεσε στο περιθώριο τον σουλτάνο και ενώ πολλές ελπίδες επενδύθηκαν στους νεαρούς στρατιωτικούς για μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σύντομα διαψεύστηκαν.

Οι Νεότουρκοι, με σκληρό εθνικιστικό προφίλ, έβαλαν άμεσα σε εφαρμογή σχέδιο διωγμού των χριστιανικών πληθυσμών καθώς και εκτουρκισμού της περιοχής.

Τα «Τάγματα Εργασίας»

Οι Τούρκοι, με πρόσχημα την «ασφάλεια του κράτους», προέβησαν στον εκτοπισμό ενός μεγάλου μέρους του ελληνικού πληθυσμού στην δυσπρόσιτη μικρασιατική ενδοχώρα μέσω των λεγομένων «Ταγμάτων Εργασίας».

Στα «Τάγματα Εργασίας» αναγκάζονταν να υπηρετούν οι άνδρες που δεν κατατάσσονταν στον στρατό, δουλεύοντας σε λατομεία, ορυχεία και έργα, κάτω από εξοντωτικές συνθήκες με τους περισσότερους να πεθαίνουν από την πείνα και τις αρρώστιες.

Η τρομοκρατία, τα εργατικά τάγματα, οι εξορίες, οι πυρπολήσεις χωριών, οι σφαγές, οι βιασμοί κατά των Ελλήνων του Πόντου, οδήγησαν γρήγορα στα περιβόητα «έκτακτα δικαστήρια ανεξαρτησίας» που οδήγησαν στις κρεμάλες της Αμάσειας, την ηγεσία του ποντιακού ελληνισμού, σημαίνοντας την αρχή του τέλους και την εκρίζωση χιλιάδων γηγενών Ελλήνων.

Τα εγκλήματα των Τούρκων, οδήγησαν τους Ελληνοπόντιους να πάρουν τα βουνά, οργανώνοντας ένοπλα αντάρτικα σώματα κατά του οργανωμένου εχθρού. Θεωρείται βέβαιο, πως εάν δεν υπήρχε η ένοπλη αντίσταση, ο αριθμός των θυμάτων θα ήταν ακόμη μεγαλύτερος.

Η δεύτερη φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας

Στις 19 Μαΐου 1919, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ο Κεμάλ Ατατούρκ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα του Πόντου και δρομολόγησε τη δεύτερη και σκληρότερη φάση της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού, η οποία έλαβε χώρα στο πλαίσιο του απελευθερωτικού αγώνα των Τούρκων κατά των Δυτικών Συμμάχων που κατείχαν εδάφη της Μικράς Ασίας.

Μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922, οι Ελληνοπόντιοι που έχασαν τη ζωή τους, σύμφωνα με τους ιστορικούς, ήταν περίπου 350.000.

Όσοι γλίτωσαν, κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Νότια Ρωσία, ενώ περίπου 400.000 ήρθαν στην Ελλάδα.

Με τις γνώσεις και το έργο τους συνεισέφεραν τα μέγιστα στην ανόρθωση του εξουθενωμένου εκείνη την εποχή ελληνικού κράτους, αλλάζοντας ταυτόχρονα τις πληθυσμιακές ισορροπίες στη Βόρεια Ελλάδα.

Πέρα από το ελληνικό κράτος, ο διωγμός των Ποντίων αναγνωρίζεται επισήμως ως γενοκτονία από την Κύπρο, την Αρμενία, την Σουηδία, ορισμένες ομοσπονδιακές δημοκρατίες της Ρωσίας, εννέα πολιτείες των ΗΠΑ, την βουλή της Νότιας Αυστραλίας και της Νέας Νότιας Ουαλίας, την Αυστρία και την Ολλανδία. Στον Καναδά οι πόλεις Οτάβα και Τορόντο έχουν αναγνωρίσει την 19η Μαΐου ως ημέρα μνήμης της Ποντιακής γενοκτονίας. Η Ποντιακή γενοκτονία έχει οριστεί και αναγνωριστεί από τη Διεθνή Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών (IAGS), ενώ έχει τύχει αναγνώρισης και από αρκετούς διεθνείς οργανισμούς και φορείς.

Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει ότι υπήρξε γενοκτονία -όπως και στην περίπτωση των Αρμενίων- και αποδίδει τους θανάτους σε απώλειες πολέμου, σε λοιμό και σε ασθένειες.  Παράλληλα, κατηγορεί την Ελλάδα και τους Ποντιακούς Φορείς για διαστρέβλωση των γεγονότων για πολιτικά κίνητρα και εσωτερική κατανάλωση. Οι περισσότεροι σύγχρονοι Τούρκοι βρίσκονται σε μερική ή πλήρη άγνοια σχετικά με αυτά τα γεγονότα. Ωστόσο Τούρκοι ιστορικοί έχουν δημοσίως χαρακτηρίσει τα γεγονότα ως γενοκτονία…

Επιμέλεια : Anna Efthimiadou