Πενήντα έξι χρόνια από την 21η Απριλίου 1967, από την αποφράδα εκείνη ημέρα που οι Απριλιανοί πραξικοπηματίες πρόδωσαν την Πατρίδα και κατέλυσαν τη δημοκρατία

Τα δεινά που προκάλεσε η δικτατορία του ΄67, παραμένουν έντονα χαραγμένα στην μνήμη του ελληνικού λαού και αποτελούν ένα παράδειγμα προς αποφυγή για τις νεότερες γενιές.

Η κατάργηση των στοιχειωδών ελευθεριών, οι φυλακισμοί, οι εξορίες, τα βασανιστήρια, οι δολοφονίες των αντιπάλων του καθεστώτος, ο πνευματικός και πολιτιστικός μεσαίωνας, αλλά και το εγκληματικό πραξικόπημα στην Κύπρο, καταγράφουν την επτάχρονη δικτατορία ως μια από τις μελανότερες χρονικές περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Οι πρωτεργάτες της απριλιανής χούντας, πραξικοπηματίες, ήταν οι συνταγματάρχες Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός και Νικόλαος Μακαρέζος.

Το Χρονικό της 21ης Απριλίου 1967

Ο  Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο Στυλιανός Παττακός και ο  Νικόλαος Μακαρέζος συναντήθηκαν στο αρχηγείο των Τεθωρακισμένων στο Γουδί, στις 11:30 της 20ης Απριλίου. Ο Παπαδόπουλος δεν είχε πάρει ακόμα τις πληροφορίες που χρειαζόταν και πρότεινε να αναβληθεί το πραξικόπημα για την επόμενη ημέρα. Ο Παττακός αρνήθηκε πεισματικά και τελικά ανακοινώνει ότι θα ξεκινήσει το κίνημα είτε τον ακολουθήσουν, είτε όχι και τότε συμφώνησαν κι οι υπόλοιποι. Εξ αιτίας αυτής της διαφωνίας το πραξικόπημα καθυστέρησε κατά μία ώρα και οι πρώτες μονάδες του στρατού άρχισαν να κινούνται μετά τη 13:00.

Έλεγχος τηλεπικοινωνιών

Πρώτος στόχος ήταν ο έλεγχος των τηλεπικοινωνιακών κέντρων χωρίς να δοθεί σήμα συναγερμού. Οι τηλεπικοινωνίες – κτίριο της ΕΙΡΤ (ΕΡΤ), τηλεόραση, ραδιοφωνικοί σταθμοί, τηλεφωνικό κέντρο και στρατιωτικές εγκαταστάσεις ασυρμάτου – καταλήφθηκαν μεταξύ 13:00 και 13.30 χωρίς να δοθεί σήμα συναγερμού. Στους δρόμους επικρατούσε ησυχία, αφού δεν είχαν ακόμα κινηθεί τα τανκς. Μέσα σε λίγη ώρα, οι στρατιώτες της Χούντας είχαν θέσει υπό τον έλεγχό τους όλα τα μέσα τηλεπικοινωνιών.

Το Σχέδιο Προμηθεύς και η πλαστογράφησή του

Ο Παπαδόπουλος είχε ετοιμάσει μια γραπτή Διαταγή , πλαστογραφώντας το όνομα του Βασιλιά, που όριζε τις μετακινήσεις των αναγκαίων στρατιωτικών μονάδων. Οι συνωμότες απευθύνθηκαν στους στρατιώτες και τους διάβασαν την -δήθεν υπογεγραμμένη από τον Βασιλιά- διαταγή και τους ανέπτυξαν το σχέδιο μάχης. Στη συνέχεια ο Παπαδόπουλος έδωσε εντολή για την ενεργοποίηση του Σχεδίου Προμηθεύς, σχέδιο έκτακτης ανάγκης του ΝΑΤΟ που προορίζονταν για την αναγκαστική ανάληψη εξουσίας από τον στρατό με σκοπό την εξουδετέρωση κομμουνιστικής εξέγερσης, σε περίπτωση που εισέβαλαν στην Ελλάδα δυνάμεις του Σοβιετικού Στρατού. Το σχέδιο έθετε όλες τις στρατιωτικές μονάδες υπό την άμεση ηγεσία του Υπουργού Άμυνας ή του Αρχηγού ΓΕΣ στρατηγού Σπαντιδάκη ή του Βασιλιά, απαγορεύοντας ρητά την υπακοή τους σε οποιαδήποτε άλλη διαταγή.

Για να εφαρμοστεί τα παραπάνω σχέδιο άμεσα, ο έμπιστος του βασιλιά αρχηγός του ΓΕΣ, στρατηγός Γ. Σπαντιδάκης, αντικαταστάθηκε από τον πιστό στους πραξικοπηματίες, Οδυσσέα Αγγελή, ο οποίος έδωσε εντολή στο Γ’ Σώμα Στρατού στη Θεσσαλονίκη να εφαρμόσει το Σχέδιο Προμηθεύς σε όλη τη χώρα.

Οι συλλήψεις & οι πρώτοι νεκροί

Η επόμενη φάση του σχεδίου ήταν οι συλλήψεις κορυφαίων πολιτικών. Ο Παπαδόπουλος έφτασε στο Πεντάγωνο και μαζί με τον Συνταγματάρχη Ιωάννη Λαδά και τον Αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνο Ασλανίδη, κατέλαβαν το κτίριο, χωρίς να δοθεί σήμα συναγερμού. Δώδεκα τανκς κι οκτώ θωρακισμένα οχήματα κύκλωσαν το Πεντάγωνο, ενώ τανκς βρέθηκαν και μπροστά στα κτίρια της τηλεόρασης, των ραδιοφωνικών σταθμών και των τηλεφωνικών κέντρων, στη πλατεία Συντάγματος και μπροστά από μεγάλα ξενοδοχεία, αποκλείοντας τους δρόμους που οδηγούσαν από την επαρχία στην Αθήνα. Επίσης αποκλείστηκε και το αεροδρόμιο του Ελληνικού.

Κορυφαίοι πολιτικοί, στρατηγοί και δημοσιογράφοι συλλαμβάνονται. Γεώργιος Παπανδρέου, Ανδρέας Παπανδρέου, Κων/νος Μητσοτάκης, Κων/νος Ράλλης, Γεώργιος Ράλλης, Γεώργιος Σταμάτης, Παναγιώτης Παπαληγούρας, Λεωνίδας Κύρκος, Μανόλης Γλέζος, Γιάννης Αλευράς, οι στρατηγοί Βλάχος, Ιορδανίδης, Κατσώτας με τον γιο του, ο πατέρας του δημοσιογράφου Πάνου Κόκκα, ο Δημήτρης Ψαθάς, ο Δ. Πουρνάρας και ο χωροφύλακας που βοήθησε τον Ανδρέα Παπανδρέου να αποδράσει τη νύχτα του πραξικοπήματος, ανεπιτυχώς.

Οι πραξικοπηματίες είχαν υπό τον απόλυτο έλεγχό τους την Αθήνα και είχαν φυλακίσει τους σημαντικότερους κρατούμενούς τους, στους θαλάμους των Υποψηφίων Εφέδρων Αξιωματικών, στο Γουδί. Χιλιάδες πολίτες βρίσκονταν αποκλεισμένοι στον Ιππόδρομο στο Φαληρικό Δέλτα, στο γήπεδο Καραϊσκάκη και στο γήπεδο του Παναθηναϊκού στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Δέκα ημέρες αργότερα η Χούντα ανακοίνωσε ότι οι συλληφθέντες ανέρχονταν σε 6509 άτομα, αλλά ανεπίσημες πληροφορίες ανέβαζαν τον αριθμό των συλληφθέντων σε αρκετές χιλιάδες άτομα.

Τις πρώτες κιόλας ημέρες του πραξικοπήματος, τα όργανα της Χούντας δολοφονούν στον Ιππόδρομο του Φαλήρου, το στέλεχος της ΕΔΑ Παναγιώτη Ελή, αυτόπτης μάρτυρας της δολοφονίας υπήρξε ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος ενώ στις 22 Μαΐου δολοφονείται ο γνωστός από την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ δικηγόρος Νικηφόρος Μανδηλαράς.

Η ανακοίνωση του πραξικοπήματος

Στις 6:30 το πρωί της 21ης Απριλίου, ο ραδιοφωνικός σταθμός των ενόπλων δυνάμεων μεταδίδει την ανακοίνωση: “Λόγω της δημιουργηθείσης εκρύθμου καταστάσεως, από του μεσονυκτίου ο στρατός ανέλαβε την διακυβέρνησιν της χώρας.
Ακολούθησε η ανάγνωση υποτιθέμενου βασιλικού διατάγματος:

“Κωνσταντίνος Βασιλεύς των Ελλήνων.
Έχοντες υπ’ όψιν το άρθρον 91 του Συντάγματος και κατόπιν εισηγήσεως της Κυβερνήσεως, αναστέλλομεν τας διατάξεις των άρθρων 5, 6, 8, 10, 11, 12, 14, 18, 20, 95 και 97 του εν ισχύι Συντάγματος καθ’ όλον το Κράτος λόγω εκδήλου απειλής κατά της δημοσίας τάξεως και ασφαλείας της χώρας εξ εσωτερικών κινδύνων. Ο ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός δημοσιεύσει και εκτελέσει το διάταγμα τούτο.

Εν Αθήναις τη 21η Απριλίου 1967
Κωνσταντίνος Βασιλεύς των Ελλήνων
Το υπουργικόν Συμβούλιον
Ο Πρόεδρος, τα μέλη”

Αυτό σήμαινε ότι δεν ίσχυαν πλέον οι διατάξεις που προέβλεπαν:

• ότι κανένας δε συλλαμβάνεται χωρίς δικαστικό ένταλμα
• το δικαίωμα της ελεύθερης συγκέντρωσης προσώπων
• το δικαίωμα της ίδρυσης και συμμετοχής σε σωματεία
• το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου
• το απαραβίαστο της αλληλογραφίας

Με την κατάργηση του άρθρου 18 που απαγόρευε την επιβολή θανατικής ποινής σε πολιτικά εγκλήματα, μπορούσαν πλέον να συσταθούν και να λειτουργήσουν, χωρίς ειδικό νόμο, τα έκτακτα στρατοδικεία.

Στη συνέχεια επήλθε η πειθαρχημένη διαβίωση:
“Μέχρι νεωτέρας διαταγής απαγορεύεται η κυκλοφορία εις τας οδούς της πόλεως πάσης φύσεως οχημάτων και πεζών
Μέχρι νεωτέρας διαταγής απαγορεύεται η ανάληψις καταθέσεων εκ των τραπεζών και των ταμιευτηρίων
Μέχρι νεωτέρας διαταγής απαγορεύεται η αγορά χρυσών λιρών και γενικώς ξένου συναλλάγματος
Μέχρι νεωτέρας διαταγής διακόπτονται τα μαθήματα των σχολείων“.

Συνέντευξη Παπαδόπουλου

Στις 27 Απριλίου ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, με την ιδιότητα του υπουργού Προεδρίας, έδωσε συνέντευξη τύπου σε Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους. Δικαιολόγησε το πραξικόπημα λέγοντας πως η επέμβαση του στρατού ήταν επιβεβλημένη εξαιτίας της πορείας της χώρας προς τον κομμουνισμό καθώς ο στρατός ήταν η μόνη πολιτικά ουδέτερη δύναμη ικανή να αποτρέψει την καταστροφή.

Ισχυρίστηκε πως το πραξικόπημα ήταν αναίμακτο. Προσδιόρισε τους πολιτικούς που είχαν τεθεί υπό περιορισμό σε περίπου 25 και είπε πως σύντομα θα ήταν ελεύθεροι. Επίσης ανέφερε πως είχαν συλληφθεί περίπου 5.000 επικίνδυνοι κομμουνιστές, η τύχη των οποίων θα κρινόταν από επιτροπές ασφαλείας.

Ως πρωταρχικό στόχο του νέου καθεστώτος, παρουσίασε την ανάπλαση της κοινωνίας ώστε να αποβληθεί η αναρχική αντίληψη. Για να δικαιολογήσει τα κατασταλτικά μέτρα χρησιμοποίησε το παράδειγμα του ασθενούς που πρόσκαιρα ακινητοποιείται πάνω στο χειρουργικό τραπέζι προκειμένου να αποκατασταθεί η υγεία του…

Υποχρεώσεις των πολιτών

Στις πρώτες σελίδες του αθηναϊκού Τύπου εμφανίστηκε εντολή του αρχηγού του ΓΕΣ:

“Απεφασίσαμεν και διατάσσομεν
Απαγορεύομεν
-Τας εν υπαίθρω συγκεντρώσεις άνω των πέντε ατόμων.
-Τας εν κλειστώ χώρω συγκεντρώσεις πλην των δημοσίων θεαμάτων.
-Την καθ’ οιονδήποτε τρόπον άσκησιν αντεθνικής προπαγάνδας.
-Την προσωρινήν περίθαλψιν κατ’ οίκον προσώπων μην ενοικούντων μετά της οικογενείας ήτις παρέχει την περίθαλψιν, εάν τούτο δεν δηλωθή εντός δύο ωρών εις την οικείαν Αστυνομικήν Αρχήν.
-Την κατοχήν, εγκατάστασιν και λειτουργίαν ερασιτεχνικών ραδιοφωνικών σταθμών και παντός μέσου ανταποκρίσεων και διαβιβάσεων…
Οι παραβάται της παρούσης θα παραπέμπτωνται εις το Έκτακτον Στρατοδικείον.
Αγγελής Οδυσσεύς
Αντιστράτηγος – Αρχηγός ΓΕΣ”

Επιβολή δικτατορίας

Το καθεστώς που επιβλήθηκε στην Ελλάδα από τον Απρίλιο του 1967 έως τον Ιούλιο του 1974 έμεινε γνωστό ως «Δικτατορία των Συνταγματαρχών» ή «Χούντα των Συνταγματαρχών» ή «επταετία». Οι υποστηρικτές του το αποκαλούν «Επανάσταση της 21ης Απριλίου». Το νέο καθεστώς προχώρησε από τις πρώτες ώρες σε κήρυξη στρατιωτικού νόμου για αόριστο χρονικό διάστημα, απαγόρευση κάθε πολιτικής δραστηριότητας και καθιέρωση αυστηρής λογοκρισίας. Όσοι εξέφραζαν την αντίθεσή τους παραπέμπονταν σε έκτακτα στρατοδικεία. Πολλοί συλλαμβάνονταν χωρίς δικαστικό ένταλμα, κρατούνταν χωρίς την απαγγελία κατηγοριών και αντιμετώπιζαν βασανιστήρια. Παρά τις εξαγγελίες τους, οι δικτάτορες προετοίμαζαν το έδαφος για μακρόχρονη παραμονή τους στην εξουσία, προβαίνοντας σε μαζικές εκκαθαρίσεις αντιφρονούντων ή υπόπτων σε πολλούς τομείς.

Το 1973 βρίσκει τον πραξικοπηματία πρωθυπουργό, Γεώργιο Παπαδόπουλο, να έχει ξεκινήσει διαδικασία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος, η οποία συμπεριλάμβανε την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων, μερική άρση της λογοκρισίας και εκλογές στις 10 Φεβρουαρίου 1974, για επιστροφή σε πολιτική διακυβέρνηση υπό το αναθεωρημένο σύνταγμα του 1968. Το σύνταγμα αυτό, όμως, διατηρούσε τη θέση του Στρατού στο σύστημα εξουσίας και τη δυνατότητά του να επεμβαίνει στην πολιτική ζωή της χώρας, όποτε το έκρινε απαραίτητο. Ωστόσο, παρά τη ευμενή υποδοχή από την πλειοψηφία του αστικού πολιτικού κόσμου, το ΚΚΕ και το ΠΑΚ επέκριναν τα σχέδια της χούντας καθώς επρόκειτο για προσχηματική φιλελευθεροποίηση η οποία δεν θα επέφερε ουσιαστικές αλλαγές στο υπάρχον καθεστώς.

Το Πολυτεχνείο

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν η μαζική και δυναμική εκδήλωση της λαϊκής αντίθεσης στο καθεστώς της Χούντας των Συνταγματαρχών που έλαβε χώρα τον Νοέμβριο του 1973. Η εξέγερση ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου με κατάληψη του Μετσόβιου Πολυτεχνείου από φοιτητές και σπουδαστές.  Κλιμακώθηκε σε αντιχουντική εξέγερση, καταλήγοντας σε αιματοχυσία το πρωί της 17ης Νοεμβρίου, ύστερα από την είσοδο άρματος μάχης στον χώρο του Πολυτεχνείου και την επαναφορά σε ισχύ του σχετικού στρατιωτικού νόμου που απαγόρευε τις συγκεντρώσεις και την κυκλοφορία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Ο αόρατος δικτάτωρ & η κατάρρευση της Χούντας

Το Νοέμβριο του 1973, ομάδα σκληροπυρηνικών αξιωματικών με επικεφαλής τον Δημήτριο Ιωαννίδη, οι οποίοι ήταν αντίθετοι με την απόπειρα φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος, ανέτρεψαν και έθεσαν σε κατ’ οίκον περιορισμό τον Παπαδόπουλο. Ο Ιωαννίδης ηγήθηκε δικού του πραξικοπήματος, αναλαμβάνοντας ο ίδιος αφανώς την διακυβέρνηση της χώρας, εξ ου και το παρωνύμιο ο “αόρατος δικτάτωρ“. Τέλος, επιδιώκοντας την ανατροπή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου οργάνωσε το Πραξικόπημα του 1974 με αποτέλεσμα την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Μπροστά στις ευθύνες και στο ενδεχόμενο ελληνοτουρκικού πολέμου, οι αρχηγοί των ενόπλων δυνάμεων κάλεσαν πολιτικά πρόσωπα της προ-δικτατορικής περιόδου για να σχηματίσουν κυβέρνηση. Στις 23 Ιουλίου 1974 η επτάχρονη δικτατορία της 21ης Απριλίου, υπό το βάρος της Τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, κατέρρευσε. Οι στρατιωτικοί παρέδωσαν την εξουσία στους πολιτικούς και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίστηκε πρωθυπουργός της χώρας, στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» τις πρώτες πρωινές ώρες της 24ης Ιουλίου.